Tuesday, May 27, 2014

My travel guide to Rome (3)


Dit is Rome. by Cas Oorthuys
Uitgeverij Contact

Cas Oorthuys en zijn 'film' van Europa

Stijntje Blankendaal − 19/04/01, 00:00
Elektriciteitskabels kruisen in verticale lijnen de toren van Pisa, die schijnbaar nog schuiner staat dan hij al stond. Op de voorgrond veroorzaken rondkuierende mensen een vervreemdend perspectief: de toren wordt als speelgoed. Het is Pisa, 1957. Fotograaf Cas Oorthuys (1908-1975) doorkruist Europa en ensceneert het leven van de bewoners voor zijn lens. De 'voorstelling' is nu als postume director's cut te zien in de Kunsthal in Rotterdam.
Miljoenen mensen verslonden Oorthuys' Contact Foto- en reispockets. Hij maakte ze (altijd in samenwerking met een schrijver) tussen 1951 en 1965. 'Dit is Madrid', 'Dit is Brussel', 'Dit is Rome', heetten de boekjes die een vaste inleiding hadden: ,,Voor uw reis geven zij een oriënterend beeld, in foto's en tekst, van het land, de stad of de landstreek die u wilt bezoeken, tijdens uw reis zijn zij uw ervaren reisgenoot die u meer laat genieten, na uw reis houden zij uw herinnering levend aan wat u zag en beleefde.''
Het allereerste boekje, waarmee de serie in gang werd gezet, ging over Parijs. 'Bonjour Paris. Bonsoir Paris. Au revoir Paris' (Parijse begroetingen door Cas Oorthuys en Jan Brusse, 1951) heeft voor een groot deel ons beeld van die stad bepaald met zijn clochards langs de Seine, alpino-petten, stokbroden en Eiffeltoren. Het werd in vele talen vertaald. In die tijd overheerste de opluchting van de bevrijding. Mensen wilden mooie beelden zien, prettige verhalen horen. Maar de meeste toeristen die na de Tweede Wereldoorlog voor het eerst op reis gingen, konden zich nog geen eigen camera veroorloven. Zij gingen af op wat Cas Oorthuys liet zien. ün op de selectie door uitgeverij Contact.
Gilles de Neve van Contact besprak vooraf met Oorthuys welke onderwerpen gefotografeerd zouden worden en wie de tekst zou schrijven (naast Brusse onder anderen Bert Schierbeek en A. den Doolaard). Na terugkomst van zijn reizen plakte Oorthuys' vrouw Lydia de contactafdrukjes op kartonnen vellen en voorzag ze van een nummer. Oorthuys maakte meestal drie- tot vierduizend foto's. Er bleven zo'n tachtig à negentig foto's over voor de pockets.
Het Nederlands Fotoarchief Rotterdam beheert sinds 1990 het oeuvre van Oorthuys: 500000 negatieven en duizenden afdrukken. In de Rotterdamse Kunsthal hangen nu 150 werken, die voor een groot deel nooit eerder werden vertoond. Tegelijk met de tentoonstelling heeft Contact een nieuw boek uitgegeven, met teksten van Cees Nooteboom, Flip Bool en Rik Suermondt.
Er hangt ook wat ouder werk, direct na de oorlog gemaakt. Oorthuys legde daarin onder meer de processen tegen de nazi-oorlogsmisdadigers vast, maar die foto's zijn niet te zien op de tentoonstelling. De geëxposeerde beelden van Frankfurt en Neurenberg zijn nog volledig bepaald door de oorlog. 'Frankfurt 1946' vertoont slechts puinhopen, met in het midden een jongetje, het enige levende wezen. Op één foto is een ruïne de hoofdpersoon, haar vensters gapen als lege ogen naar de hemel.
Het verhaal gaat pas verder als er mensen in beeld zijn. Oorthuys vertelt hun levens in een enkel shot. Van de priester in zwart gewaad die langs de vloedlijn van de Italiaanse Rivièra loopt (1957). Van Mathilde die in de deurpost van café Congo Star staat in een afgebladderde straat van Antwerpen (1946). Ik heb de naoorlogse jaren niet gekend, kijk naar deze beelden als naar acteurs tegen een niet meer bestaande achtergrond. Als naar een film van Ingmar Bergman die zijn lutherse predikant laat twijfelen in een verdwenen decor.
Die existentiële twijfel is nog altijd herkenbaar, evenals een ontmoeting (in Madrid, 1955), door Oorthuys gegrepen op het moment dat twee passanten in een verder verlaten straat elkaar in een baan van licht naderen. Op een andere foto overheerst het filmische, zoals bij de Fellini-achtige bruiloftsstoet in Ménilmontant, in Parijs (1948). Prachtig, maar je blijft een buitenstaander uit een andere tijd.
Ook vroeger is Oorthuys' werk op verschillende manieren te bekijken geweest: als reisgids met praktische tips én als uitdrukking van zijn wereldbeeld. Toen was de eerste laag van Oorthuys' setting vooral bepaald door geloof in de wederopbouw. Nu komen meer universele menselijke trekken aan het licht: Oorthuys' geloof in de mens. Ondanks de armoede en het voortjakkeren om te overleven, zijn er de liefde, de trots op de eigen arbeid en het genieten op het strand.
Vreemde plekken blijven natuurlijk fascineren, vooral als je er zelf geweest bent. Ook nu nog stoten bezoekers van de tentoonstelling elkaar blij verrast aan als ze de plek herkennen waar zijzelf hun voet in het water hebben gezet.




No comments:

Post a Comment